Sint-Gillis ligt te midden van de hoofdstad van Europa en wordt wel eens een «dorp in de stad» genoemd. Sint-Gillis verbaast … en blijft verbazen … Het is een van de weinige Brusselse gemeenten die haar rijke architecturale erfgoed met zijn verschillende stijlen heeft weten te bewaren maar Sint-Gillis is meer dan dat, het is vooral een dorp waar niet minder dan 140 verschillende nationaliteiten samen leven. Deze multiculturele mix, waar geen enkele gemeenschap de bovenhand haalt, betekent voor de gemeente een onschatbare rijkdom.
Sint-Gillis is een kleine en dichtbebouwde gemeente waar elke wijk z’n eigen karakter heeft. De wijk rond het Van Meenenplein bijvoorbeeld, met centraal het indrukwekkende Stadhuis. De meeste gebouwen, met op elke gevel een unieke versiering, dateren er van begin vorige eeuw. Het Voorplein uiteraard, het historische hart van de gemeente dat leeft op het ritme van de dagelijkse markten en de typische Brusselse cafés rondom. De wijk rond het Voorplein herbergt trouwens de belangrijkste adressen van het cultuurleven in Sint-Gillis. Denken we maar aan het cultureel centrum Jacques Frank en het Volkshuis, die symbool staan voor een gemeente waar van oudsher allerlei artiesten neerstrijken. Wie een culinaire wereldreis wil maken moet ook in de wijken rond het Voorplein zijn, ontelbaar zijn de restaurants die representatief zijn voor het kosmopolitische karakter van Sint-Gillis.
De gemeente heeft behalve die verschillende facetten nog heel wat andere verrassingen in petto. Grote evenementen bijvoorbeeld die mensen samenbrengen, zoals het multiculturele feest aan het Bethlehemplein of het «Artiestenparcours»; hippe restaurants en luxeboetieks langs de Charleroisteenweg en in de autovrije straten rond «Louiza»; de Zuidmarkt; de rommelmarkten van het Van Meenenplein of opvallende gebouwen zoals het ’hôtel Hannon’ en het Hortamuseum … stuk voor stuk contrasterende elementen die de identiteit vormen van een gemeente met een blik op de wereld en die volgens ons perfect al het aangename van het stadsleven belichamen.
Voor de achthonderdste verjaardag van de gemeente vertelt een nieuw boek in grote lijnen het verhaal van 800 jaar geschiedenis van een dorp dat stad is geworden. Behalve enkele korte anekdotes zit het boek vol origineel iconografisch materiaal.
Het dorp Obbrussel (Hoog-Brussel) was in 1216 aanvankelijk een parochie gewijd aan de Heilige Gillis en eeuwenlang een pleisterplaats voor handelaars, bandieten, koningen en hun legers en vaak getroffen door epidemieën. In de 19de eeuw maakte de industriële revolutie haar opwachting in Sint-Gillis, met het Zuidstation, fabrieken, een sterke verstedelijking, Art nouveau en … ‘den Union’. Deze eeuw wordt gekenmerkt door de drang naar vooruitgang, waar de gemeentelijke overheden maar al te graag op inpikten: ontwikkeling van het onderwijs, goedkope verdeling van gas en elektriciteit, verspreiden van esthetiek en cultuur, waarvan het Stadhuis nu nog een levend voorbeeld is. Tijdens de 20ste eeuw ontwikkelt er zich een stad waar ruimte voor vrijheid en sociale breuklijnen elkaar overlappen. Door de jaren heen gaat Sint-Gillis zich transformeren en vernieuwen, en haar praktijken aanpassen, om op vandaag uit te groeien tot een plek waar 50.000 mensen, met maar liefst 140 verschillende nationaliteiten, in een gezellige smeltkroes samenleven. Zoals Marc Didden het verwoordde “dragen de straten namen van overal: Moskoustraat, Montenegrostraat, Schotlandstraat, Spanjestraat, Portugalstraat, Denemarkenstraat of Bosniëstraat, alsof de straatnaamgevers meer dan honderd jaar geleden al wisten dat de hele wereld ooit in Sint-Gillis zou samenkomen”.
«Het eerste wat me opviel toen ik me in Sint-Gillis,
in de buurt van het Voorplein, vestigde was
het dichtbebouwde karakter van de gemeente
en de bevolkingsconcentratie,
schrijft burgemeester Charles Picqué
in het voorwoord van het boek.
Ik was me meteen bewust van de diversiteit
en van de bedrijvigheid, een drukte
teweeggebracht door de uiteenlopende
activiteiten van talloze verenigingen en bedrijven”.
“Dat de kennis van het verleden aan de basis ligt
van de opbouw van de toekomst hoeft geen betoog.
Met dit boek willen we de lezer dan ook laten
kennismaken met de grote mijlpalen van de geschiedenis
van de gemeente, met de waarden die eraan
ten grondslag liggen en met de mannen en vrouwen
die gisteren en vandaag aan de weg timmer(d)en.
Naar het evenbeeld van de gemeente is het
een veelzijdig en contrast- en kleurrijk boek geworden».
Deze brochure geeft u een overzicht van de geschiedenis van de gemeente, van een aantal bekende figuren die er hebben gewoond, van de wijken, … U kunt ze bestellen via e-mail of online raadplegen.
In samenwerking met de gemeente heeft Monumenten en Landschappen een brochure gepubliceerd met als titel “Saint-Gilles à la carte”. Naast een woordje uitleg over de geschiedenis van de gemeente, staan er twee thematische architectuurwandelingen door de straten van Sint-Gillis in beschreven. Deze kaart is de derde in een reeks over het erfgoed in de 19 Brusselse gemeenten. U kunt hem gratis bestellen via e-mail .
Ook voor andere gemeenten zijn er wandelkaarten gepubliceerd. Ze zijn beschikbaar op de website van Monumenten en Landschappen.
De geschiedenis van het stadhuis
De gevelbeelden van het stadhuis van Sint-Gillis
Over het stadhuis van Sint-Gillis zijn al heel wat publicaties verschenen, over de gevel en zijn 38 beelden bestonden er nog geen.
Zelden heeft een overheidsgebouw op een dermate coherente en intense manier uitstraling gegeven aan de visie op de wereld, die de overheidsinstanties er aan het begin van de 20e eeuw op nahielden. Het is als het ware een sociaal contract dat met de burgers wordt gesmeed, aan de hand van de architectuur en de gevelbeelden van het stadhuis. De overheden treden als beschermheer op met onderwijs, solidariteit en openbare veiligheid, maar ook met basisgoederen die zelden in de beeldhouwkunst zijn afgebeeld zoals gas, elektriciteit, water en zelfs de tram. In ruil stelt de burger zijn arbeidskracht ter beschikking, binnen een klimaat van sociale vrede.
In deze 32 pagina’s tellende publicatie, met 45 foto’s, ontdekt of herontdekt de lezer dit lekenevangelie, dat de beste beeldhouwkunstenaars van hun tijd vorm hebben gegeven.
Deze publicatie is gratis. Je kunt ze ophalen aan het onthaal van het stadhuis van Sint-Gillis, Van Meenenplein, of aanvragen via contact.1060@stgilles.brussels.
Doorheen Sint-Gillis
Aansluitend op de herdenkingen voor de 800ste verjaardag van de gemeente Sint-Gillis neemt de Cercle d’Histoire je aan de hand van de stedenbouwkundige ontwikkeling mee op ontdekking van het verleden van de gemeente. Langs elf historische informatieborden en met behulp van een audioparcours via smartphone maak je een wandeling door de tijd… dwars door Sint-Gillis. We wensen je een leuke ontdekkingstocht!
- Runnin’City: laat je leiden door je GPS en de audiogids Runnin’City, en ontdek de hoogtepunten langs de historische wandeling “Doorheen Sint-Gillis” (ook beschikbaar in engels)
- De 11 informatieborden
- Kaart en parcours
- “Saint-Gilles 800 ans… du village à la ville”
- “Le Cercle d’histoire de Saint-Gilles”
4 Romestraat
cerclehistoiresaintgilles@gmail.com
De gemeentelijke collectie van werken in de gewestelijke inventaris
Sinds 2014 is het Brussels Gewest, als gevolg van de 6e staatshervorming, bevoegd voor de inventarisatie, het beheer en de bescherming van het Brussels roerend cultureel erfgoed en voor de sensibilisering van het publiek. Het gaat niet alleen om kunstvoorwerpen in de klassieke zin van het woord (schilderijen, beeldhouwwerken, tekeningen, gravures, enz.) maar ook om meubelen, foto’s, manuscripten en oude boeken, muziekinstrumenten, edelsmeedkunst, porselein, stoffen, enz. Zo vinden we voor Sint-Gillis in de inventaris ook een supportersvlag van Union uit 1911 of de fanfarewimpel uit het begin van de 20e eeuw.
Het Brussels Gewest telt heel wat instellingen die elementen van het roerend erfgoed bewaren: openbare instellingen met een cultureel (musea, theaters, enz.) of religieus oogmerk, maar ook gemeentelijke of private instanties.
De inventaris is van essentieel belang om ons cultureel erfgoed te identificeren, bij te dragen tot de kennis ervan en een zo breed mogelijk publiek bewust te maken van het belang, de instandhouding en de opwaardering ervan.
De gemeente Sint-Gillis bezit een prachtige collectie van enkele honderden werken. De pers berichtte onlangs over de (her)ontdekking van een schilderij van Jacob Jordaens, een belangrijk werk uit het begin van de 17e eeuw. Maar het belang van de collectie beperkt zich niet tot deze Vlaamse meester. Voor de muurschilderingen rechtvaardigt de oriëntatie op het symbolisme en de monumentale kunst de aanwezigheid van de beste kunstenaars uit die tijd, met om te beginnen uiteraard Fernand Khnopff voor het plafond van de Trouwzaal, maar daarnaast ook namen zoals Albert Ciamberlani, Alfred Cluysenaar, Emile Fabry, Omer Dierickx of Eugène Broerman.
Ook voor de beeldhouwwerken werd gekozen voor de beste kunstenaars van hun generatie, met de meesters Julien Dillens en Jef Lambeaux, en getalenteerde leerlingen zoals Egide Rombaux of Victor Rousseau, en niet te vergeten een van de eerste meesterwerken van Auguste Rodin.
De collectie die schilder Léopold Speekaert aan de gemeente naliet bevat, naast zijn eigen schilderijen en die van zijn echtgenote Mathilde Demanet, een mooi staaltje van de Belgische schilderkunst uit de tweede helft van de 19e eeuw met werken van Félicien Rops, Louis Artan, Hippolyte Boulanger, Alfred Verwée en Constantin Meunier. Deze verzameling is aangevuld met werken van Antoine Wiertz, Pierre Paulus, Frans en Jean-Jacques Gailliard, Alfred Stevens, en meer recent van Pierre Alechinsky.
Léopold Speekaert bezat ook enkele zeer mooie werken uit de 16e en 17e eeuw, waaronder schilderijen die aan grote meesters waren toegeschreven – zoals in die tijd gebruikelijk was – maar die kopieën zijn, uit de meesterschool komen of door hen zijn geïnspireerd. De Heilige Familie van Jacob Jordaens is daar een gelukkige uitzondering op.
Een belangrijk deel van deze werken (430) is vandaag opgenomen in de gewestelijke inventaris die is opgesteld door Urban Brussels (Brusselse overheidsdienst belast met het cultureel erfgoed), met o.a. de steun van het KIK (Koninklijk Instituut voor het Kunstpatrimonium). Bij een kwart van de werken zit een korte historische en esthetische bijdrage, opgesteld door de vzw APA, Association du Patrimoine Artistique (zie onder deze links, twee voorbeelden van bijdrages):
- Le Christ ou le Juste, Antoine Wiertz
- Het bronze tijdperk, Auguste Rodin
Deze inventaris zal als beheersinstrument dienen maar is in de eerste plaats een uniek middel om een historische reis tot in de kern van de schilder- en beeldhouwkunst te maken. Het is een verhaal van mentaliteiten, dat ons iets meer vertelt over deze periodes en over wat we zijn.
Jacob Jordaens (1593-1678), De Heilige Familie, 62.5 x 48 cm, 1617/1618, gemeente Sint-Gillis, foto KIK
Auguste Rodin (1840-1917), De Bronstijd, 1922, gemeente Sint-Gillis, foto KIK